Οι αγρότες στα μικρά ιταλικά νησιά αποκαθιστούν τους αρχαίους ελαιώνες και την τοπική παραγωγή

Τα μικρά μεσογειακά νησιά της Ιταλίας αποτελούν θησαυρούς φυσικών και πολιτιστικών θαυμάτων. Μερικοί, γνωστοί πλέον ως δημοφιλείς προορισμοί διακοπών, κάποτε εγκαταστάθηκαν από αγρότες που ασκούσαν γεωργία επιβίωσης. Μέχρι το δεύτερο μισό του 20^th αιώνα, ήταν σύνηθες να βρεθούν εκτάσεις με καλλιεργούμενους ελαιώνες και ενεργά ελαιοτριβεία στις περισσότερες κατοικημένες νησίδες.

Ωστόσο, όταν ο τουρισμός άνθισε και η τοπική οικονομία άλλαξε, σταδιακά εγκαταλείφθηκαν. Σήμερα, ορισμένοι νησιώτες αγρότες στο Τυρρηνικό Πέλαγος αναβιώνουν την καλλιέργεια της ελιάς και την παραγωγή έξτρα παρθένο ελαιόλαδο με ιδιαίτερη έμφαση στο ανάκτηση αιωνόβιων δέντρων και αποκατάσταση του εδάφους και του τοπίου.

"Κάναμε την πρώτη συγκομιδή το 2021», δήλωσε ο Francesco Bancalà, ο οποίος παράγει το Olio Goffo στο νησί Giglio στην Τοσκάνη.

"Σκεφτόμουν για μερικά χρόνια να κάνω μια φάρμα με την οικογένειά μου, αλλά υπήρχε λίγη αναποφασιστικότητα γιατί είχαμε ήδη άλλη δουλειά», πρόσθεσε. ​"Τελικά, βρήκα μεγάλη υποστήριξη στη σύζυγό μου Stefania Pellegrini και στον ξάδερφό μου Emanuele Bancalà, και μαζί τους άρχισα να αποκαθιστώ τα σχεδόν 300 ελαιόδεντρα μας».

Ένα από τα επτά νησιά του αρχιπελάγους της Τοσκάνης, το Giglio καλύπτει 21 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται σχεδόν 16 χιλιόμετρα μακριά από τη νότια ακτή της περιοχής.

Λιγότεροι από 1,500 άνθρωποι ζουν όλο το χρόνο στο νησί, που χαρακτηρίζεται από λοφώδες ανάγλυφο, απότομες βεράντες που έχουν κλίση προς ομαλούς, χλωμούς γρανιτένιους βράχους και μερικές αμμώδεις παραλίες πολύ περιζήτητες από τους παραθεριστές τους πιο ζεστούς μήνες.

"Ένα ελαιοτριβείο λειτουργούσε στο νησί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990», είπε ο Bancalà. ​"Οι πρόγονοί μας αποβιβάστηκαν σε αυτές τις ακτές μεταξύ 1560 και 1570, και στη συνέχεια, πιθανότατα ασχολήθηκαν με την ελαιοκαλλιέργεια».

"Πράγματι, σήμερα φροντίζουμε τα δέντρα που μας έχουν περάσει από τον προπάππου μας, που παρήγαγε ελαιόλαδο», πρόσθεσε. ​"Το όνομα της εταιρείας είναι ένας φόρος τιμής σε αυτόν. Γκοφό είναι το παρατσούκλι με το οποίο ήταν γνωστός στο χωριό».

Η γεωργία, κυρίως η αμπελοκαλλιέργεια, ήταν πάντα ζωτικής σημασίας για την οικονομία του Giglio, στο οποίο υπήρχε επίσης ένα ορυχείο πυρίτη που παρείχε εργασία σε περισσότερους από 300 νησιώτες από το 1938 έως το 1962. Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1960, ο τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται και σταδιακά αντικατέστησε τον άλλο δραστηριότητες – για αρκετά χρόνια, μόνο ορισμένοι χωρικοί συνέχισαν να καλλιεργούν τη γη.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ένας ανανεωμένος ενθουσιασμός για τη γεωργία άρχισε να εξαπλώνεται στο νησί. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ορισμένοι επιχειρηματίες επανέφεραν στην αγορά το κρασί Ansonaco (την τοπική διάλεκτο για την Ansonica), φτιαγμένο από αυτόχθονο λευκό σταφύλι.

Το 2017, ένας τοπικός συνεταιρισμός εγκατέστησε ένα ελαιοτριβείο τελευταίας γενιάς που χρησιμοποιείται από ντόπιους καλλιεργητές για την παραγωγή ελαιολάδου για οικιακή κατανάλωση.

"Αφού ανακτήσαμε τα οικόπεδά μας, αρχίσαμε να ρωτάμε τους συγχωριανούς μας εάν μπορούσαμε να διαχειριστούμε τα εδάφη τους μέσω μιας συμφωνίας ενοικίασης», είπε ο Bancalà. ​"Το έργο μας εκτιμήθηκε ιδιαίτερα και αρκετοί ιδιοκτήτες ελαιώνων κατέληξαν να μας ζητήσουν να φροντίσουμε τα δέντρα τους».

"Σήμερα, αυτό έχει γίνει ένα σημαντικό έργο για εμάς, καθώς τα περισσότερα ελαιόδεντρα είναι υπεραιωνόβια και αντιπροσωπεύουν μια πραγματική κληρονομιά», πρόσθεσε. ​"Ταυτόχρονα, διατηρούμε τις βεράντες και διαχειριζόμαστε τη γη με βιώσιμο τρόπο, χρησιμοποιώντας μόνο οργανικά λιπάσματα».

Συνήθως, η ομάδα πραγματοποιεί ένα δραστικό μεταρρυθμιστικό κλάδεμα των δέντρων για να αποκαταστήσει τη βλαστική-παραγωγική τους ισορροπία μετά από χρόνια παραμέλησης. Χρειάζονται δύο ή τρία χρόνια για να γίνουν ξανά παραγωγικοί.

"Καθαρίσαμε ορισμένα οικόπεδα στα οποία δεν φαίνονται καν τα ελαιόδεντρα αφού βυθίστηκαν από τη βλάστηση», είπε ο Bancalà. ​"Επιπλέον, ορισμένα δέντρα μπορούν να αυξήσουν τα οκτώ μέτρα ύψος. Τα κλαδεύουμε όλα σύμφωνα με το σύστημα πολυκονικών αγγείων και να τα κάνετε χαμηλότερα, έως τρία μέτρα το πολύ. Αυτά που μεταρρυθμίστηκαν πριν από μερικά χρόνια αρχίζουν να αποδίδουν ξανά καρπούς».

Το Leccino είναι η πιο διαδεδομένη ποικιλία στον οπωρώνα και μερικά αρχαία δέντρα Nocellara del Belice - με καταγωγή από τη Σικελία, αυτή η ποικιλία πιθανότατα έφερε ναυτικούς τους περασμένους αιώνες και έχει ριζώσει καλά.

Η ομάδα διαχειρίζεται τώρα 750 δέντρα και έχει προγραμματίσει επισκέψεις πεδίου για να αξιολογήσει τις συνθήκες τεσσάρων νέων οικοπέδων που θα αναλάβει τις επόμενες εβδομάδες.

"Οι επεμβάσεις είναι δεν είναι εύκολο λόγω των απότομων πλαγιών και ανωμαλία του εδάφους», είπε ο Bancalà. ​"Είναι αδύνατη η χρήση οχημάτων, και η συγκομιδή γίνεται με το χέρι. Δεδομένου ότι μερικά δέντρα απέχουν ακόμη και δέκα λεπτά με τα πόδια από τον κεντρικό δρόμο όπου παρκάρουμε το βαν, το να μεταφέρουμε τους κάδους γεμάτους ελιές μπορεί να είναι αρκετά επίπονο.»

Πέρυσι, οι καρποί συνθλίβονταν στο υπερσύγχρονο Frantoio di Montalcino στην ηπειρωτική επαρχία της Σιένα. Μετά τη συγκομιδή, οι ελιές φορτώθηκαν σε ένα πλοίο για ένα ταξίδι μιας ώρας στο Porto Santo Stefano. Μόλις αποβιβάστηκαν, έκαναν ένα περαιτέρω ταξίδι οδικώς μιάμιση ώρα για να φτάσουν στην εγκατάσταση.

"Παρά τις δυσκολίες, συμπεριλαμβανομένων των καιρικών προβλημάτων των τελευταίων ετών, διατηρήσαμε υψηλά πρότυπα ποιότητας και πετύχαμε εξαιρετικά αποτελέσματα που ανταποκρίνονται σε όλες τις προσπάθειες. Σε αυτό προστίθεται η επίγνωση του τοπίου και της περιβαλλοντικής αξίας της δουλειάς μας», είπε ο Bancalà.

Το Κάπρι βρίσκεται περίπου 200 ναυτικά μίλια νότια, ένα από τα πέντε νησιά του αρχιπελάγους της Καμπάνιας στην άκρη του κόλπου της Νάπολης. Με τα 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα, έχει σχεδόν 14,000 κατοίκους που ζουν σε δύο δήμους: την ομώνυμη πόλη Κάπρι στα ανατολικά και το Ανακάπρι στα δυτικά.

"Η ένωση μας δημιουργήθηκε για να προστατεύσει τους ελαιώνες του νησιού», δήλωσε ο Carlo Alessandro Lelj Garola, γεωπόνος τοπίου και συντονιστής της ένωσης L'Oro di Capri. ​"Αυτή η δράση διασφάλισης ωφελεί περαιτέρω όσους συμμετέχουν στην παραγωγή έξτρα παρθένου ελαιολάδου υψηλής ποιότητας».

Το έργο ξεκίνησε το 2012 όταν ο Gianfranco D'Amato ξεκίνησε την ανακαίνιση ενός οικοπέδου και προσέλαβε την εταιρεία που διευθύνει ο Pierluigi Della Femmina για να αποκαταστήσει ορισμένους τοίχους από ξερολιθιά. Σήμερα είναι επίτιμος πρόεδρος και πρόεδρος του συλλόγου αντίστοιχα.

"Μια μέρα, ενώ περπατούσαμε στα αναπαλαιωμένα οικόπεδα στο τέλος της εργασίας και σχολιάζαμε τα σπουδαία αποτελέσματα της αποκατάστασης, σκεφτήκαμε να ανακτήσουμε όλες τις εγκαταλειμμένες εκτάσεις της περιοχής και τις ελιές που φύονται πάνω τους», Lelj. είπε.

"Ξεκινήσαμε ανακοινώνοντας το έργο στην κοινότητα», πρόσθεσε. ​"Ο αρχικός σκεπτικισμός μετατράπηκε γρήγορα σε πραγματική δέσμευση. Οι ντόπιοι και οι τακτικοί επισκέπτες κατάλαβαν τη σημασία του έργου και τώρα το υποστηρίζουν ενεργά».

Η ελιά και το αμπέλι ήταν κάποτε βασικές καλλιέργειες στο Anacapri. Οι χωρικοί συνήθιζαν επίσης να καλλιεργούν κηπευτικά, όσπρια και δημητριακά για να ταΐσουν τα ζώα τους. Στους περασμένους αιώνες, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι του νησιού ήταν γεωργοί επιβίωσης, το ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε για ανταλλάγματα για άλλα αγαθά και υπηρεσίες.

"Η οικονομία του Anacapri βασιζόταν πάντα στη γεωργία», είπε ο Lelj. ​"Η πρόσβαση στη θάλασσα είναι πολύ επικίνδυνη για να εγγυηθεί το ασφαλές και άνετο ψάρεμα, και αυτό ευνόησε την αγροτική εργασία».

Οι ελαιώνες είναι διαδεδομένοι κατά μήκος της ακτής, από το Grotta Azzura (ευρέως γνωστό ως το Blue Grotto) στα βορειοδυτικά μέχρι τον φάρο στα νοτιοδυτικά, σε υψόμετρο μεταξύ 30 και 200 ​​μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Καθώς ο τουρισμός άκμασε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, πολλοί νησιώτες αφιερώθηκαν σε τουριστικές δραστηριότητες που ανθούν στα ανατολικά του νησιού, με αποτέλεσμα την έλλειψη εναλλαγής γενεών στη γεωργία.

"Μέχρι στιγμής, έχουμε καταφέρει να ανακτήσουμε περίπου 30 εκτάρια ελαιώνες και συνήθως καταφέρνουμε να αποκαθιστούμε ένα ή δύο εκτάρια κάθε χρόνο», είπε ο Lelj, διευκρινίζοντας ότι όχι μόνο καθαρίζουν τη γη, κλαδεύουν τα δέντρα και συντηρούν τις ταράτσες, αλλά και φυτέψτε νέες ελιές.

"Προσθέσαμε περίπου 700 δέντρα για να αναπληρώσουμε τους αραιότερους οπωρώνες», είπε. ​"Επιλέξαμε τις ποικιλίες που υποδεικνύονται από τις προδιαγραφές του προϊόντος της Penisola Sorrentina ΠΟΠ, η περιοχή παραγωγής της οποίας περιλαμβάνει την περιοχή του Κάπρι, δηλαδή τη Minucciola, τυπική του νησιού, μαζί με τις Rotondella, Frantoio και Leccino.»

Σχεδόν όλες οι ανακτηθείσες ελιές είναι αιωνόβιες. Επί του παρόντος, το Ιταλικό Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας (CNR) εκτελεί ένα έργο για την αναγνώριση αυτών των αρχαίων δέντρων. Η πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη αποκάλυψε ότι ορισμένα από αυτά έχουν μια μοναδική γενετική ταυτότητα που βρίσκεται τώρα σε διαδικασία καταλογογράφησης.

"Μετά από διαβούλευση με τον Angelo Loconte, ο οποίος μας βοήθησε να παράγουμε ένα premium προϊόν, αποφασίσαμε να πιέσουμε τα φρούτα στο Fattoria Ambrosio, έναν υπερσύγχρονο μύλο στο Cilento», είπε ο Lelj. ​"Στη συνέχεια, στο τέλος της ημέρας του τρύγου, φέρνουμε τις ελιές με το πλοίο στην ενδοχώρα και θρυμματίζονται σε λίγες ώρες».

Σήμερα ο σύλλογος αριθμεί 50 μέλη που προστατεύουν το τοπίο και παράγουν ελαιόλαδο για την κατανάλωσή τους. Οκτώ από αυτούς τους καλλιεργητές έχουν δημιουργήσει μάρκες που διανέμονται στην αγορά.

Πολλά έργα βρίσκονται σε εξέλιξη με ιδιαίτερη έμφαση στα παιδιά και τους εφήβους. Μεταξύ αυτών είναι η συνεργασία με τον δήμο Anacapri για να δοθεί σε οικογένειες με παιδιά που απογαλακτίζονται μια προσφορά έξτρα παρθένου ελαιολάδου.

"Συνεργαζόμαστε συνεχώς με τα σχολεία για την προώθηση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης για την ποιότητα», είπε ο Lelj. ​"Παίρνουμε τα παιδιά να μαζέψουν ελιές κατά τη διάρκεια του τρύγου και επισκεπτόμαστε τα περιβόλια όλο το χρόνο. Μαζί τους φυτέψαμε και ελαιόδεντρα. Επιπλέον, διοργανώνουμε εργαστήρια γευσιγνωσίας ελαιολάδου με τους μαθητές της σχολής εστίασης».

Επιπλέον, ο σύλλογος συμμετέχει στο Πρόγραμμα Erasmus της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του ολοκληρωμένου σχολείου Anacapri με άλλα ευρωπαϊκά μικρά νησιά. Οι συμμετέχοντες επισκέπτονται τους ελαιώνες και παρακολουθούν τις δραστηριότητες που διοργανώνει ο σύλλογος.

"Η παραγωγή ελαιολάδου αποτελεί τη βάση ενός έργου μεγάλης κλίμακας που περιλαμβάνει διάφορες δράσεις, από την εκπαίδευση για το σεβασμό στο περιβάλλον έως την προώθηση υγιεινών τρόπων ζωής», είπε ο Lelj. ​"Πράγματι, η L'Oro di Capri δημιούργησε έναν δεσμό που ενώνει την παραγωγή έξτρα παρθένου ελαιολάδου υψηλής ποιότητας με τη διαφύλαξη της περιοχής και την ενεργό συμμετοχή της κοινότητας».